Çeşitleri ve Tüm Faydalarıyla Bitkisel Yağlar

Bitkisel yağlar tebliği ile tanımlanan bitkisel yağlar, sadece bitkisel kaynaklardan elde edilebilen ve yağ asitleri gliseridlerinden meydana gelen yağ çeşitleridir. Kolesterol içermediğinden dolayı özellikle kalp damar sağlığı açısından faydalıdır.

Soya yağı, palmiye yağı, pamuk yağı, ayçiçeği yağı, zeytin ağı, mısır (özü) yağı ve fındık yağı en önemli bitkisel yağ çeşitleri arasında yer alır.

Bitkisel Yağ Çeşitleri: Bitkisel Yağlar Nelerdir?

Ayçiçeği Yağı: Yağ oranı %39 ile %45 arasında değişen yağ çeşidi ayçiçeği bitkisinden elde edilir. Rafine edilerek kullanılan besin, yemeklerde sıvı olarak tüketilir ve ayrıca da margarin yapımında kullanılır. Açık sarı renge sahip olan ayçiçeği yağının %15’i doymuş %85’i doymamış yağ asidi içerir.

Zeytinyağı: Zeytin ağacının meyvelerinden elde edilen zeytinyağı, yeşilimsi sarı renge sahip, kendine has aroması ve tadı olan rafine edilmeden doğal olarak tüketilebilen bir yağ çeşididir.

Pamuk Yağı: Pamuk bitkisinin tohumlarından elde edilen pamuk yağı, kendine has karakteristik bir tada ve kokuya ayrıca da koyu kırmızı kahverengiye çalan renge sahiptir. Genellikle margarin yapımında kullanılan pamuk yağı yüksek oranda palmitik aside sahiptir.

Mısır Yağı: Mısır taneleri rüşeyminden elde edilen mısır yağı, %12 oranında protein içerir. Ayçiçeği yağı ve zeytinyağından sonra en çok kullanılan yağ çeşididir.

Fındık Yağı: Üretiminde kullanılan fındığın çeşidine göre yağ asidi kompozisyonu değişen fındık yağı vitamin ve mineral içeriği ile dikkat çeker. Zeytinyağına benzer özelliklere sahiptir.

Soya Yağı: Soya bitkisinin tohumları kullanılarak elde edilen soya yağı, özellikle Brezilya, Amerika, Japonya ve Çin’de yaygın olarak tüketilir. Margarinin ham maddesi olarak da kullanılan yağ çeşidi, ülkemizde pek yaygın değildir.

Palmiye Yağı: Diğer bir adı ile Palm yağı, palmiye meyvesinden elde edilir. Yarı katı bir bitkisel yağ olan Palm, daha çok makine yağı, dizel ve biyodizel üretiminde kullanılır.

Bunların dışında bitkilerden elde edilen acı badem yağı, avokado yağı, Hindistan cevizi yağı, kakao yağı, çörek otu yağı, fesleğen otu yağı, gül yağı, keten tohumu yağı gibi binlerce yağ çeşidi bulunmaktadır.

Bitkisel Yağlar ve Özellikleri

• Bitkisel yağlar metabolizmanın çalışabilmesi için gerekli olan enerjiyi sağlamaya yardımcı olur.
• Metabolizmanın düzenli olarak çalışabilmesi için gereken enzim ve hormonların yapısındadır.
• İç organların, beyin dokusunun ve sinir sisteminin yapısında bulunur.
• İçeriğinde yer alan omega 3, omega 6 ve omega 9 yağ asitleri sayesinde kalp ve damar sağlığının korunmasına yardımcı olur.
• Yağda eriyen A, D, E ve K vitaminlerinin vücut tarafından kullanılmalarını sağlamak bitkisel yağların etkileri arasındadır. Yağdan fakir diyetlerde bu vitaminler vücut tarafından kullanılamaz ve geri dönüşü olmayan hasarlarla karşılaşılabilir.

• Bebeklik döneminden itibaren vücudun büyüme ve gelişiminde önemli rol oynayan bitkisel yağlar, hasar gören dokuların onarımına yardımcı olur.
• Karbonhidrat ve proteinlere göre çok daha fazla enerji verirler. 2 gram karbonhidrat ve protein yakımında 4 kalori açığa çıkarken 1 gram yağ için 9 kalori gereklidir.
• Sindirimleri uzun süren bitkisel yağlar mideyi geç terk ederek uzun süre tokluk hissi yaratır. Ancak aşırı tüketimleri vücutta yağ dokusunun artmasına neden olur ve şişmanlığa yol açması bitkisel yağların özellikleri arasındadır.
• Bitkisel yağların çöpe, kanalizasyona sulara ve toprağa dökülmesi yasaktır. Kullanılmış bitkisel yağların geri dönüşümü için okullar, hastaneler, askeri yemekhaneler, cafe, iş yeri, lokanta ve cezaevlerinden alınan atık bitkisel yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği gereği toplanır.

Bitkisel Yağlar Nasıl Elde Edilir?

Genel olarak tohumlarından elde edilen bitkisel yağlar ilk önce temizlenmesi için ön işlemlerden geçirilir. Temizleme, tohumun nemlendirilmesi, kabuğunun kırılarak ayrılması, pulcuklar haline getirme ve kavurma işlemleri uygulanan tohumlardan mekanik presleme yöntemi ile ham yağ elde edilir.

Pres yönteminin dışında solventle ekstraksiyon yöntemi de ham yağ üretiminde kullanılır. bu yöntem özellikle soya ve pamuk yağı üretiminde uygulanır. Ham yağ elde edildikten sonra istenmeyen maddelerin yağdan uzaklaştırılmasını sağlamak amacıyla rafinasyon işlemi uygulanır.

Rafine edilmeden kullanılan tek yağ çeşidi zeytinyağıdır. Rafine işlemi için ham yağ müsilaj giderme yani degumming, asit giderme nötralizasyon, renk giderme, koku giderme ve vinterizasyon işlemlerine tabi tutulur. Bu işlemlerden sonra bitkisel yağlar berrak, kokusuz, açık renkli ve serbest yağ asidi bulunmayan bir forma bürünür.

Bitkisel Yağlar Ne İşe Yarar?

Yemeklerin hazırlanmasında kullanılan bitkisel yağlar vücudun işlevlerini yerine getirebilmesi için önemli rollere sahiptir. Peki, bitkisel yağlar ve görevleri nelerdir?

Sindirimden dolaşım sistemine, sinir sisteminden üreme sitemine kadar tüm vücut sistemlerinde elzem olan yağlar aynı zamanda harici olarak da kullanılabilen yağ çeşitleri ile cilde ve bazı hastalıklara da iyi gelir.

• Acı badem yağı kuru ve çatlak ciltleri besleyerek cilde canlılık ve yumuşaklık sağlarken ceviz yağı romatizma problemlerinde işe yarar.
• Kakao yağı ve ceviz yağı gibi bitkisel yağlardan güneş kremi hazırlanarak cildin bronzlaşması sağlıklı bir şekilde sağlanabilir.
• Çemen yağı metabolizmayı güçlendirir, cinsel gücü artırır ve aynı zamanda balgam söktürücü etkiye sahiptir.
• Hemoroidin, diyabetin ve astımın tedavisinde kullanılan çörek otu yağı ayrıca idrar söktürücü özelliği ile de dikkat çeker.
• Doğum öncesi ve sonrası oluşan vücut çatlaklarında fındık yağı kullanılırken saçların canlılığının korunması için zeytinyağı ve argan yağı kullanılır.
• Bunların dışında buğday yağı, haşhaş yağı ve çay ağacı yağı gibi bitkisel yağlar cilt bakımı için yararlıdır.

Bitkisel Yağlar ve Faydaları

• Bitkisel yağlardan krem yapımı için gül yağı, susam yağı, adaçayı yağı ve lavanta yağı gibi C vitamini içeren bitkisel yağlar kullanılır. Bitkisel yağlar cildin daha canlı ve pürüzsüz olmasını sağlar.
• Zeytinyağı, badem yağı, sedir ağacı gibi bitkisel yağların saça faydaları vardır.
• Zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısır özü yağları sindirim sisteminin düzenli olarak çalışmasını sağlayarak kabızlığı önler. Mide iç yüzeyinin asit oranının düzenlenmesi de bitkisel yağların yararları arasındadır.
• Nane yağı, ardıç yağı, biberiye yağı, greyfurt yağı gibi yağlar ile yapılan masajlar kan akımını hızlandırır ve bitkisel yağlar ile zayıflama mümkün olabilir.

• Limon yağı, çördük yağı ve defne yaprağı yağları detoks etkiye sahip olan yağlardır. Bu yağların birkaç damlasının ılık su ile tüketimi metabolizmayı hızlandırabilir.
• Isırgan tohumu yağı ve Jojoba yağı saç diplerine uygulandığında saçın daha hızlı ve sağlıklı uzamasını sağlar.
• Çilek, zencefil, biberiye, mandalina, Hindistan cevizi gibi bitkisel yağların kullanım alanları arasında aromatik masaj da sayılabilir. Vücudun rahatlamasına ve gevşemesine yardımcıdırlar.
• Kabak çekirdeği yağı prostatın büyümesini engeller ve ayrıca kolesterolü düşürür.

Bitkisel Yağlar Cilde Nasıl Uygulanır?

Bitkisel yağlar cilde uygulanırken cildin kuru ve temiz olması büyük önem taşır. Ayrıca cilt için faydalı bitkisel yağları karıştırmak çok daha etkili sonuçlar yaratabilir.

Bitkisel yağlar ile cilt bakımı için avuca alınan bir miktar yağ dairesel hareketlerle cilde masaj yaparak sürülür. En az 2-3 dakika masaj yaparak uygulanan bitkisel yağlar, cildin gerginliğini alarak kan dolaşımını hızlandırır ve cildin kendine gelmesini sağlar. Bazı yağ çeşitlerinin ciltte 10 dakika beklemesi önerilir.

İkinci aşama ise gözeneklerin açılmasıdır. Temiz bir bez sıcak suyun altına tutularak sıkılır ve açılarak cildin üzerine yerleştirilir. Bu işlem ile ciltteki kir, yabancı madde ve bakterilerin arınması için buhar ortamı sağlanır. Bez soğuduktan sonra cilt üzerinden alınarak aynı bezle hafifçe temizlenebilir.

Bitkisel Yağların Zararları Nelerdir?

Peki, bitkisel yağlar zararlı mı? Cilt, saç ya da içilerek tüketilen bitkisel yağlar, alerjik etkilere sahip olabilir. Bu tarz yağların doktora danışılmadan kullanımı vücutta dönüşü olmayan hasarlara neden olabilir.

Yemeklerde kullanılan bitkisel yağların bazıları da yüksek oranda doymuş yağ içerir. Örneğin palm yağının %50’si doymuş yağ içerir. Peki, bitkisel yağ palm helal mi? Bitkisel kaynaklı bir yağ olduğundan dolayı palm yağının helal olduğu düşünülmektedir.

Tekli doymamış yağ asidi içeriği ile en çok tavsiye edilen zeytinyağının bile aşırı tüketimi yüksek enerji sağladığından dolayı tehlikelidir. Vücutta yağ oranının artmasına neden olarak şişmanlığa yol açabilir. Ayrıca zeytinyağının %13-14 oranındaki doymuş yağ oranı aşırı tüketildiğinde kalp damar sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Bitkisel Yağlar Bozulur Mu?

Bitkisel yağlar uzun zaman muhafaza edildiğinde içerdikleri etken maddelerin etkinliğini kaybedebilir. Karanlık ve ışık almayan ortamlarda, renkli ışığı geçirmeyen cam şişlerde ve 18-20 derecelik nemsiz ortamlarda saklanması önerilen bitkisel yağları satın alırken mutlaka raf ömrüne bakılmalıdır.

Isı ve ışığa maruz kalan bitkisel yağlar çok çabuk bozulur. Gözle görülür bir şekilde bitkisel yağların bozulduğu fark edilmez. Bu yüzden bitkisel yağları satın alırken alınan markanın bilindik olması ve üretim ve son kullanım tarihlerinin ambalajında yer alması önemlidir. Üretim koşullarına göre ortalama olarak bitkisel yağların raf ömrü genel olarak 2 yıldır. Ancak bu süre tüm bitkisel yağlar için geçerli değildir.